Entrevista a Pablo Pérez Villoldo, Traballador Social no ámbito educativo en Castela-A Mancha

A que te dedicas na actualidade? Onde realizas esta actividade profesional?

Actualmente estou a exercer a profesión do Traballo Social dentro do sistema educativo da Xunta de Comunidades de Castela – A Mancha.
En educación denomínasenos Profesores Técnicos de Servizos á Comunidade (PTSC), xa que se vincula coa rama docente de Formación Profesional de Servizos á Comunidade. Nesta rama hai dúas liñas nas que poder traballar. A primeira delas é exercer a docencia en ciclos de Formación Profesional, como pode ser no Grao Medio de Técnico en atención ás persoas en situación de dependencia ou o Grao Superior de Integración Social, entre outros. E, a segunda liña, na cal actualmente estou a traballar, é a atención socioeducativa ao alumnado e as súas familias nos centros educativos de Educación Primaria.
Este curso, exercín a miña actividade profesional en dous centros educativos no municipio de Hellín (Albacete). Convén sinalar que as características entre ámbolos centros son moi dispares. Un deles, situado nunha zona acomodada do centro da localidade. Mentres que o outro, sitúase nun barrio marxinal da localidade cun alto número de alumnado de etnia xitana e, en menor medida, de orixe marroquí. Neste último, dado os graves problemas de convivencia e absentismo escolar, púxose en marcha o proxecto de Comunidades de Aprendizaxe. Con este proxecto o centro educativo ábrese á comunidade e fai partícipe nos procesos de ensino a familias, organizacións e persoas voluntarias, a través dunha serie de actuacións educativas de éxito.
Con esta contextualización de ámbolos centros, quero destacar que as actuacións do/a traballador/a social no ámbito educativo poden, e deben, realizarse en todos os colexios, sen limitarse a aqueles de especial complexidade.

Cantos anos leva incorporada a figura do Traballo Social no sistema educativo?

A intervención socioeducativa que desenvolve o/a PTSC lévase realizando máis de vinte e cinco anos dentro do sistema educativo. Ao principio como un servizo moi puntual de apoio e asesoramento a demanda. Xa no ano 2005, cando se crearon as Unidades de Orientación en Educación Primaria, a nosa figura comezou a situarse nos propios centros escolares xunto ao orientador/a educativo. Por iso, podemos dicir que o noso labor foi ligado ao desenvolvemento dos equipos de orientación, aínda que a nosa figura é aínda, polo xeral, pouco recoñecida dentro da comunidade educativa. O perfil de PTSC non se integrou en todos os centros educativos, senón unicamente naqueles que a administración determine por escolarizar a un número significativo de alumnado considerado vulnerable. Así mesmo, cada profesional atópase compartido con varios centros escolares. Aínda queda camiño por percorrer para consolidar o noso labor no ámbito educativo.

De que maneira accédese a este posto de traballo na túa comunidade autónoma?

A este posto accédese por proceso selectivo de concurso – oposición a ensinos medios. Convén sinalar que é requisito dispoñer dun título de máster de capacitación pedagóxica e didáctica, o cal obtiven coa realización do “Máster Universitario en Profesor de Educación Secundaria Obrigatoria e Bacharelato, Formación Profesional e Ensino de Idiomas´´. Co noso perfil tamén se podería optar ás especialidades docentes de Intervención Socio-comunitaria e de Formación e Orientación Laboral.

Cales son as túas funcións como Traballador Social nun centro escolar?

As funcións que se desempeñan nun centro educativo son moi variadas. En Castela – A Mancha quedan recollidas na Orde de 15-06-2005. Das sinaladas na lexislación, podemos destacar:

• Asesoramento sobre recursos socioeducativos existentes na contorna, así como facilitar o acceso a estes a aquelas familias que o precisen.
• Colaborar na detección e avaliación do alumnado con necesidades específicas de apoio educativo, así como na avaliación do contexto familiar e social.
• Participar no elaboración, desenvolvemento e avaliación de medidas de atención á diversidade.
• Seguimento e intervención naquelas situacións de absentismo e abandono escolar en colaboración con outras institucións.
• Desenvolvemento de actuacións dirixidas á mellora da convivencia no centro educativo e a prevención e resolución pacífica de conflitos, con especial atención ás situacións de acoso.
• Tarefas de mediación entre diferentes axentes da comunidade educativa.
• Fomentar a realización de actuacións de educación intercultural e de educación en valores (facendo fincapé na sensibilización sobre a diversidade, para fomentar a inclusión de todo o alumnado. Así como a eliminación de condutas violentas e sexistas).
• Promover a relación entre a escola e as familias. Así como a corresponsabilidade parental.

Existe coordinación con outros sistemas, servizos e equipo?

Por suposto, no noso labor é imprescindible a coordinación con todas aquelas entidades que traballan na zona cos menores e as súas familias, especialmente se están a intervir con algunha das familias do noso alumnado.
A nivel interno, realízase unha reunión semanal co Equipo de Orientación e Apoio, e outra con equipo directivo. Así mesmo, procúrase manter unha coordinación continuada cos titores para o seguimento do alumnado. Trimestralmente adoita realizarse unha reunión de zona onde se reúnen orientadores, PTSCs e Educadores Sociais de todos os centros educativos da comarca para abordar diferentes temas de interese e favorecer o intercambio de información.
En canto á coordinación con outras institucións, convén sinalar que se manteñen reunións periódicas coas técnicas de absentismo escolar do concello. Participamos na Comisión Local de Absentismo do Concello. Coordinámonos e colaboramos con Servizos Sociais municipais e fiscalía de menores para a intervención e seguimento de casos (sobre todo en relación con casos de absentismo, sospeita de malos tratos ou situacións de risco).
Tamén é crucial a coordinación con diversas entidades do terceiro sector para a derivación de casos, o seguimento do alumnado que participa nos seus programas e tamén para fomentar a súa colaboración co centro educativo para o desenvolvemento de determinadas actuacións.
Outros axentes cos que se adoita colaborar, a modo de exemplo, son: o centro de saúde, policía local, Centro Novo e Centro da Muller, entre outros.

Que necesidades e problemáticas adoitas atender no teu posto de traballo?

As problemáticas que se atenden son moi variadas. As principais que poderiamos sinalar son:

• Intervención coas familias onde se esta producindo unha situación de absentismo escolar co obxectivo de coñecer por que sucede e tomar medidas conxuntas para poñerlle fin.
• Necesidade de recursos económicos, xa sexa para a compra de material escolar, a adquisición de lentes ou para cubrir outras necesidades básicas de alimentación e vestido. Esta problemática viuse agravada por mor da pandemia da Covid-19, onde se quedaron patentes outras problemáticas como falta de recursos dixitais para o seguimento das clases en liña ou para a compra de máscaras. Desde o centro educativo infórmaselle e asesora de recursos da contorna que lles poden ser de axuda e facilítaselles o seu acceso a estes.
• Problemáticas en canto organización familiar para a atención das necesidades dos menores, polo que se procura capacitar ás familias a través de diferentes actuacións ou derivación a recursos especializados.
• Abordar os crecentes problemas de convivencia no centro educativo. Existe unha necesidade imperante de mellorar a forma de relacionarse entre os propios alumnos, así como estes cos adultos. Cada vez son máis frecuentes as faltas de respecto e as situacións de acoso, polo que é preciso articular diferentes actuacións para a abordaxe preventiva desta problemática.
• Información e apoio para a tramitación de bolsas e axudas ao estudo, así como para o servizo de comedor escolar e outros recursos de conciliación familiar.

Que metodoloxía utilizas de forma máis habitual? (Traballo social individual, grupal…de caso, condutista…etc.)

Coas familias é máis predominante unha intervención individual de caso co fin de axudarlle no afrontamento da súa situación-problema. Convén sinalar que a maioría das intervencións realízanse no propio centro educativo, aínda que tamén se chegaron a realizar mediante titorías activas (visitas domiciliarias) e intervencións conxuntamente con profesionais doutras entidades.
Con todo, tamén se desenvolveron coas familias actuacións grupais ante diversas problemáticas que son compartidas. Todo iso desde un enfoque preventivo e comunitario.
A modalidade grupal e indirecta adoita ser a máis habitual co alumnado, a través do asesoramento aos docentes para o desenvolvemento de actuacións a nivel de aula. Aínda que tamén se planificaron actuacións grupais – directas por parte do PTSC para abordar aspectos concretos, especialmente relativos á convivencia. As intervencións individuais con alumnos resérvanse a casos moi concretos onde a intervención do profesorado non resultou efectiva e valorouse a súa necesidade dada a súa especial complexidade.
Todas as intervencións realizadas enmárcanse nun modelo sistémico con enfoque centrado na familia e con apoio condutual positivo. Non hai que esquecer o potencial educador de todas as nosas actuacións, polo que hai que aproveitar todas as interaccións que se producen tanto coas familias como cos alumnos.

Dado que na nosa comunidade autónoma nosa figura non está integrada no sistema educativo, baixo a túa experiencia Consideras esencial a figura do Traballo Social no sistema educativo? Por que?

A figura do Traballo Social é esencial dentro do sistema educativo na medida que garante a protección á infancia e loita por facer efectivo o dereito á Educación de todos os nenos e nenas. A figura do traballador/a social dentro das Unidades de Orientación permiten ofrecer unha atención integral a nivel psico-social) que contribúa á superación das barreiras existentes nos procesos de ensino e aprendizaxe, favorecendo a personalización da educación e, por conseguinte, converténdose nun garante da calidade do sistema educativo.
A mirada do Traballo Social dentro dos centros educativos ten un potente factor preventivo en diversas problemáticas sociais, especialmente para a loita contra o fracaso escolar. Hai que aproveitar o contacto máis directo coas familias que che ofrece o centro educativo para a detección de dificultades que permitan intervir o antes posible. Desta forma poderemos evitar que tales dificultades prexudiquen o desenvolvemento e benestar dos menores.

Consideras enriquecedor para a profesión a nosa permanencia no sistema educativo?

O sistema educativo ten que dar resposta ás necesidades do alumnado e ás demandas da sociedade. Por tanto, xa non é suficiente cunha educación centrada no contido curricular, senón que debe preparar aos nenos e nenas para afrontar os novos retos do noso mundo. Neste sentido, os e as traballadores sociais temos moito que achegar, pois promovemos o desenvolvemento humano a través do empoderamento das persoas e contribuímos a alcanzar a xustiza social. E todo iso ten como base a Educación. Por tanto, incorporando a perspectiva do Traballo Social ás actuacións educativas, poderemos contribuír a afrontar diversas problemáticas sociais do noso día a día.
Tamén poderiamos sinalar que a nosa permanencia no sistema educativo pódenos facer máis próximos á poboación e permítenos detectar de forma máis temperá posibles situacións de risco.

Obxectivos de futuro en canto ao Traballo Social na educación.

O Traballo Social no sistema educativo ten que facerse máis visible e recoñecido. A nosa profesión ten que reivindicar o importante labor que nos centros educativos desenvolvemos para a protección da infancia, configurándonos como un servizo especializado que garante a calidade do sistema educativo. Desta forma débense facer avances para incrementar e consolidar a nosa presenza en todos os centros educativos, xa non só de Educación Primaria, senón tamén en Educación Secundaria, onde se fan latentes novas problemáticas que poden marcar o rumbo do proxecto vital dunha persoa.